انتقال خون و فراورده‌های خوني در مجروحين حوادث جنگي و غيرمترقبه

1) مقدمه :
درجهان امروزي عليرغم تحول عظيم علمي و پیشرفت‌های مهم پزشکي، هنوز تأمين خون سالم و کافي يکي از بزرگ‌ترین دغدغه‌های نظام‌های سلامت است. بشر تاکنون نتوانسته است به هيچ جايگزيني براي اين ماده زندگي بخش دست يابد. در شرايط جاري از مهم‌ترین نيازهاي مراکز بهداشتي-درماني و بسياري از سانحه ديده گان، مجروحين جنگي ،مادران درآستانه زايمان، نوزادان نارس مبتلا به زردي و مبتلايان به بیماری‌های ژنتيک خوني و طيف وسيعي از ساير بیماری‌ها و اعمال مهم جراحي، خون و فرآورده‌های خوني سالم است. تحقيقات نشان می‌دهد از هر سه نفر انسان در طول عمر يک نفر به خون و فرآورده‌های آن نيازمند می‌باشد. تأمین خون سالم اهميت اساسي براي همه جوامع دارد. موضوع تأمین خون و فراورده‌های خوني در جنگ‌های مهم دوره معاصر،چالش بزرگي براي کشورهاي درگير جنگ بوده و بسياري از مجروحين به دليل تأمین نشدن به موقع خون جان خود را ازدست داده‌اند. راهبرد اساسي تضمين دسترسي به هنگام به خون و فرآورده‌های خوني سالم و کافي، ايجاد خدمات ملي هماهنگ انتقال خون، بر پايه اهداء داوطلبانه است.
دردهه اخيرکه درگیری‌های گسترده نظامي در مناطق مختلف دنيا و بويژه خاورميانه تشديد شد، الگوي احياي مجروحين جنگي مبتلا به خونریزی‌های شديد، دگرگون شده و انتقال خون در مرکز ثقل اقدامات احياء، در شوك هموراژيک قرار گرفته و بهترين تجربه جاري در عبارت زير خلاصه شده است: “انديکاسيون هاي ترانسفوزيون خون بر پايه اين حقيقت استوار است که تزريق خون بهترين جايگزين خون از دست رفته در شوك هموراژيک است” . اين عبارت در واقع تکرار همان نتیجه‌ای است که اواخر جنگ جهاني اول توسط دکتر رابرتسون در نشريه طبي بريتانيا منتشر شد.
جنگ تحميلي از سال 1359 تا 1368 ، موجب مجروح و بستري شدن طيف وسيعي از آسيب ديدگان در اورژانس‌های خطوط مقدم، بیمارستان‌های صحرائي، بیمارستان‌ها و مراکز پشت جبهه و بیمارستان‌ها و مراکز درماني شهري شد. طي عمليات گسترده امداد و درمان مجروحين جنگي و اعمال جراحي، جمع بسيار کثيري از رزمندگان اسلام، مردم و آسيب ديدگان حملات موشکي و بمباران مناطق شهري، خون دريافت و اين اقدام حيات بخش موجبات نجات جان عده بی‌شماری را فراهم نمود.
سازمان انتقال خون ايران که در سال 1353 تأسيس و در شروع جنگ تحميلي توسط وزارت بهداري و بهزيستي اداره می‌شد، فعالیت‌های خود را در پاسخ به نيازهاي وسيع جبهه‌های نبرد، بطور چشمگير افزايش داد. عليرغم استقرار در واحدهاي سيار، پناهگاه‌ها و پایگاه‌های زيرزميني، موفق شد خون موردنياز مجروحين را به طور کامل تأمين نمايند، به نحوي که در تمام دوران جنگ کوچک‌ترین کمبودي در زمينه نياز به خون و فرآورده‌های خون گزارش نشد.
سازمان انتقال خون ايران با آغاز جنگ تحميلي از يک سو با موجي از نياز به خون در بیمارستان‌ها ناشي از صدمات جنگ و از سوي ديگر با موجي از داوطلبين اهداي خون مواجه شد و در تمام ايام دفاع مقدس بصورت منسجم، گسترده و دقيق مسئوليت ملي خون رساني به مجروحان را بر عهده گرفت. همزمان با اين وظيفه خطير، نيازهاي رو به رشد بیمارستان‌های شهري و ساير سطوح نظام سلامت نيز بر عهده همين سازمان بود. فرهنگ اهداي خون در دوران دفاع مقدس شکوفا شد و به يکي از آداب حسنه ملت بزرگ و مقاوم ايران تبديل شد. امروز شعار ” اهدای خون، اهدای زندگي” براي عموم مردم شريف کشور ما، بسيار آشنا و مورد احترام است. نقش‌های متعامل و هم افزاي سازمان انتقال خون و مردم شريف و نيکوکار ايران اسلامي در تأمین خون مورد نياز جبهه‌ها و بیمارستان‌ها، از پرافتخارترين فرازهاي تاريخ سلامت در اين مهد ديرين تمدن بشري بوده و درتاريخ طب دنيا، همواره خواهد درخشيد. در اين بخش مروري کوتاه درخصوص شرايط انتقال خون در جنگ تحميلي و چگونگي تأمین خون و فراورده‌های خوني در اين دوران خواهيم داشت...